Nazwa „konserwanty” pochodzi od łacińskiego słowa conservo, czyli „zachowywać” – zastosowanie konserwantów ma na celu zachowanie kosmetyków w stanie pozbawionym zanieczyszczeń mikrobiologicznych na etapie ich produkcji oraz użytkowania.
Konserwanty to kontrowersyjna grupa surowców kosmetycznych, wokół której krąży wiele mitów i obaw. Utarło się, że kosmetyki bez substancji konserwujących są lepsze, ponieważ konserwanty są szkodliwe dla zdrowia i należy ich bezwzględnie unikać. Rzeczywiście, niektóre konserwanty mogą powodować podrażnienie skóry lub alergie, ale spowodować to może każdy surowiec, ponieważ podatność na reakcje skórne należą do cech osobniczych. Jest wiele substancji konserwujących zupełnie obojętnych dla organizmu, a nawet dla niego korzystnych.
Stosowanie konserwantów podlega ścisłym regulacjom prawnym w formie listy substancji konserwujących, dozwolonych do stosowania w produktach kosmetycznych. Wykaz takich substancji stanowi załącznik V do Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009, obowiązującego na terenie całej Unii Europejskiej od 11 lipca 2013 r. Lista substancji konserwujących dozwolonych do stosowania w kosmetykach, z podaniem ich ilości, zakresu i warunków stosowania, została zamieszczona również w załączniku do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 marca 2005 r.
Zastosowanie konserwantów jest konieczne w każdym kosmetyku, który zawiera wodę, ponieważ jest ona świetnym środowiskiem dla rozwoju bakterii, grzybów i pleśni. Rozwijające się drobnoustroje wpływają na jakość kosmetyku, zmieniając jego zapach, kolor czy konsystencję. Kiedy w kosmetyku pojawią się mikroorganizmy zagraża on naszemu zdrowiu, a produkty przemiany materii drobnoustrojów uwalniane do produktu mogą powodować podrażnienia skóry, alergie, infekcje i inne reakcje niepożądane. Szczególnie niebezpieczne są zakażenia bakteriami Gram-ujemnymi, które posiadają wyjątkową zdolność do przystosowywania się do zmieniających się warunków środowiskowych.
W kosmetykach niezawierających wody, posiadających w składzie wyłącznie oleje, masła i woski nie dodaje się konserwantów, natomiast zaleca się użycie antyoksydantów, hamujących proces jełczenia tłuszczów (np. witaminę E, witaminę C, ekstrakty roślinne).
Grupą kosmetyków, które szczególnie potrzebują konserwantów są kosmetyki naturalne, ponieważ surowce przeznaczone do ich produkcji nie mogą być poddawane procesom obróbki chemicznej, oczyszczania, jak choćby sterylizacji z udziałem promieniowania gamma. Są zatem jeszcze bardziej podatne na zakażenie mikrobiologiczne.
Jakie konserwanty mogą znaleźć się w kosmetykach naturalnych?
Kosmetyki naturalne podlegają pod wspomniane wyżej prawodawstwo, a także pod regulacje uznane przez organizację COSMOS, w której skład wchodzą jednostki tj. francuskie ECOCERT i Cosmebio, niemiecka BDIH, angielska Soil Association i włoska ICEA, certyfikujące kosmetyki naturalne. Konserwanty używane w tych kosmetykach są nie tylko pochodzenia naturalnego. Jednostki certyfikujące dopuszczają stosowanie konserwantów otrzymywanych syntetycznie pod warunkiem, że posiadają one odpowiedniki w przyrodzie.
W kosmetykach naturalnych dozwolone jest stosowanie:
- kwasu benzoesowego i jego soli,
- alkoholu benzylowego,
- kwasu dehydrooctowego i jego soli,
- kwasu salicylowego i jego soli,
- kwasu sorbowego i jego soli,
- kwasu mrówkowego i mrówczanu sodu,
- kwasu propionowego i jego soli.
Dobry konserwant powinien charakteryzować się:
- brakiem toksyczności, działania alergizującego i drażniącego,
- rozpuszczalnością w preparacie kosmetycznym wystarczającą do właściwej jego konserwacji,
- właściwościami hydrofilowymi i lipofilowymi,
- brakiem zapachu, smaku, barwy,
- trwałością i aktywnością biobójczą w środowisku o różnym pH i temperaturze,
- brakiem zdolności przenikania przez skórę,
- odpornością na światło i tlen,
- aktywnością przeciwdrobnoustrojową w niskich stężeniach,
- szerokim spektrum aktywności przeciwdrobnoustrojowej,
- odpornością na dezaktywujące działanie innych składników kosmetyku.
Idealny konserwant nie istnieje, natomiast stosując mieszaninę konserwantów wykorzystujemy synergię ich działania. Osiągamy działanie przeciwdrobnoustrojowe w szerokim zakresie przy niskich stężeniach środków konserwujących oraz zmniejszamy w ten sposób ryzyko wystąpienia reakcji niepożądanych i alergii.
Jak używać kosmetyków, aby nie doszło do ich zakażenia?
Stosując na co dzień kosmetyki warto stosować się do kilku zasad, które ograniczą możliwość zakażenia produktów drobnoustrojami:
- nie zostawiaj produktów otwartych, gdy nie są używane. Masa kosmetyczna ma wtedy kontakt z bakteriami i grzybami, które znajdują się w powietrzu,
- zachowaj zalecany czas stosowania kosmetyku od otwarcia. Na opakowaniu kosmetyków umieszczane są oznaczenia mówiące o czasie przydatności do użycia, podczas którego produkt można bezpiecznie stosować,
- unikaj przechowywania produktów w miejscach narażonych na promieniowanie słoneczne, podwyższoną temperaturę i bardzo wysoką wilgotność – wybieraj miejsca ciemne, chłodne i suche,
- nakładaj produkt czystymi rękoma lub za pomocą czystego aplikatora,
- unikaj dzielenia się osobistymi produktami kosmetycznymi z innymi osobami – flora bakteryjna każdego z nas jest nieco inna, podobnie jak wrażliwość na obecność patogenów.